Udar mózgu to nagłe i poważne zagrożenie zdrowia i życia. Może zdarzyć się każdemu – w dowolnym miejscu i czasie. Pojawia się bez żadnych wcześniejszych sygnałów ostrzegawczych. Dlatego tak ważne jest, by wiedzieć, jakie są objawy udaru i jak należy reagować. Liczy się każda minuta – szybkie wezwanie pomocy może uratować życie i zmniejszyć ryzyko niepełnosprawności.

Czym jest udar mózgu?

Udar mózgu to nagłe zaburzenie krążenia krwi w mózgu, które powoduje obumarcie komórek nerwowych. Może prowadzić do paraliżu, zaburzeń mowy, utraty przytomności, a nawet śmierci.

Wyróżniamy trzy rodzaje udarów:

• udar niedokrwienny (ok. 80% przypadków) – spowodowany niedrożnością tętnicy i brakiem dopływu krwi do mózgu,
• udar krwotoczny (ok. 20% przypadków) – wywołany krwotokiem w mózgu lub podpajęczynówkowym,
• udar żylny (rzadki, poniżej 1%) – powstający w wyniku zakrzepicy zatok żylnych mózgowia.

Czasem zdarza się, że niedrożność tętnicy jest tylko chwilowa – mówimy wtedy o TIA (przemijającym niedokrwieniu mózgu). Objawy ustępują zazwyczaj w ciągu kilku godzin, ale jest to sygnał alarmowy: w ciągu kolejnych 2-3 dni może dojść do poważniejszego udaru. Dlatego nawet przy przemijających objawach trzeba natychmiast zgłosić się do lekarza!

Objawy udaru – jak je rozpoznać?

Objawy udaru pojawiają się nagle. Należy zwrócić szczególną uwagę na moment ich wystąpienia, ponieważ wiele metod leczenia działa tylko w krótkim czasie od początku incydentu.

Najczęstsze symptomy to:

• nagłe osłabienie lub drętwienie twarzy, rąk czy nóg (najczęściej jednej strony ciała),
• kłopoty z mówieniem lub rozumieniem innych,
• opadanie kącika ust podczas mówienia, uśmiechu,
• nagłe pogorszenie widzenia – najczęściej niedowidzenie połowy obrazu,
• silny ból głowy połączony z nudnościami, zawrotami lub utratą świadomości,
• nagłe problemy z chodzeniem, utrata równowagi, zawroty głowy.

Aby łatwiej zapamiętać, jak rozpoznać udar, warto kierować się prostym testem:

• U – utrudniona mowa (czy mówi wyraźnie?)
• D – dłoń opadnięta (czy potrafi unieść obie ręce?)
• A – asymetria ust (czy uśmiech jest równy?)
• R – rozmazane widzenie (czy widzi wyraźnie?)

Jeśli zaobserwujesz którykolwiek z tych objawów – natychmiast dzwoń pod numer alarmowy 112 lub 999. Nie czekaj aż objawy miną!

Udar w Polsce – dlaczego liczy się czas?

W Polsce dochodzi do około 90 000 udarów mózgu rocznie – czytamy w Raporcie Polskiego Towarzystwa Neurologicznego oraz Fundacji „Zdrowie i Edukacja Ad Meritum” z sierpnia 2024 roku. To znaczący wzrost w porównaniu z wcześniejszymi szacunkami (60–70 tys.). Wzrasta także liczba zachorowań wśród młodszych osób.

Według danych Amerykańskiego Towarzystwa Udarowego (American Heart Association):

• w czasie udaru niedokrwiennego (najczęstszy typ udaru) mózg traci średnio 1,9 miliona neuronów na minutę,
• dodatkowo ginie 14 miliardów synaps (połączeń między komórkami) i 12 kilometrów włókien nerwowych w każdej minucie.

💡 Oznacza to, że 1 godzina nieleczonego udaru równa się utracie neuronów odpowiadającej 3,6 roku fizjologicznego starzenia się mózgu.

👉 Dlatego podkreśla się hasło: „Time is brain” – czas to mózg.

Pacjenci, którzy trafiają bezpośrednio na oddział udarowy, mają znacznie większe szanse na przeżycie i powrót do sprawności. Dlatego tak ważne jest, aby nie zwlekać i jak najszybciej wezwać pomoc – każda minuta ma znaczenie.

Skutki udaru

Konsekwencje udaru zależą od miejsca i rozległości uszkodzenia mózgu. Mogą obejmować:

• trudności z mową i pisaniem (afazja),
• problemy z pamięcią, zaburzenia poznawcze
• paraliż (niedowład, porażenie) części ciała,
• trwałą niepełnosprawność.

Choć uszkodzone komórki nerwowe nie regenerują się, zdrowe części mózgu mogą częściowo przejąć ich funkcje (tzw. plastyczność mózgu). Dlatego rehabilitacja u pacjentów z udarem jest kluczowa.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Do najczęstszych przyczyn udaru należą:

• miażdżyca naczyń
• wysokie ciśnienie tętnicze,
• wysoki poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów,
• choroby serca, zwłaszcza migotanie przedsionków,
• cukrzyca,
• otyłość
• brak aktywności fizycznej,
• palenie tytoniu i nadmierne spożycie alkoholu,
• niewłaściwa dieta (nadmierne spożycie soli, tłuszczów, cukrów)
• bezdech senny,

Znaczenie ma także obciążenie rodzinne – jeśli w rodzinie występowały udary, ryzyko rośnie.

Jak zapobiegać udarowi?

Wiele udarów można powstrzymać, dbając o zdrowy styl życia:

• nie pal i ogranicz alkohol,
• utrzymuj prawidłową wagę i bądź aktywny fizycznie,
• stosuj zdrową dietę – dużo owoców, warzyw, produktów pełnoziarnistych, mniej soli i tłuszczów nasyconych,
• regularnie kontroluj ciśnienie, cholesterol i poziom cukru we krwi,
• lecz choroby serca i cukrzycę,
• rozważ zmianę antykoncepcji, jeśli jesteś kobietą po 35. roku życia i masz czynniki ryzyka.

Leczenie udaru

Leczenie zależy od rodzaju udaru i musi być wdrożone jak najszybciej.

• W udarze niedokrwiennym podaje się lek rozpuszczający skrzep (leczenie trombolityczne – lek należy podać jak najszybciej, ale można go podać do 4,5 godziny od wystąpienia objawów.
• W udarze niedokrwiennym stosuje się leczenie wewnątrznaczyniowe – mechaniczne usunięcie zakrzepu naczynia, leczenie trzeba przeprowadzić do 6 godzin od wystąpienia objawów.
• W udarze niedokrwiennym stosujemy leki przeciwpłytkowe oraz inne leki potrzebne w leczeniu – w tym przeciwnadciśnieniowe, przeciwcukrzycowe, obniżające stężenie cholesterolu, w udarze krwotocznym stosujemy leki przeciwobrzękowe, obniżające ciśnienie tętnicze, w niektórych wypadkach konieczna jest zabieg operacyjny.
• Postępowanie w udarze  polega również na wdrożeniu właściwej profilaktyki wtórnej, leczeniu chorób, które mogły wywołać udar, zmianie stylu życia, w razie konieczności stosuje się przy zwężeniach naczyń również zabiegi udrażniające tętnice (np. endarterektomia, angioplastyka, stentowanie).

Niezbędnym elementem terapii jest rehabilitacja neurologiczna, która pomaga odzyskać sprawność i niezależność oraz terapia logopedyczna w przypadku zaburzeń mowy

Pamiętaj!

• Udar może spotkać każdego.
• Objawy pojawiają się nagle – nie ignoruj ich.
• Pamiętaj!
  U – utrudniona mowa,    
  D – dłoń opadnięta,         
  A – asymetria ust,
  R – rozmazane widzenie
• Liczy się czas – im szybciej zadzwonisz po pomoc, tym większe szanse na uratowanie życia i zdrowia.
• Daj nam szansę na uratowanie życia i zdrowia – zareaguj jak najszybciej na objawy neurologiczne.