Oporność drobnoustrojów na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym antybiotyki, jest jednym z największych współczesnych zagrożeń zdrowia publicznego. Problem ten dotyczy nie tylko bakterii, ale także wirusów, grzybów i pasożytów. Aby zwiększyć świadomość społeczną, 18 listopada obchodzony jest Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach, a w dniach 18–24 listopada – Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach ustanowiony przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

Skąd bierze się oporność na leki przeciwdrobnoustrojowe?

Oporność drobnoustrojów rozwija się i rozprzestrzenia m.in. wskutek:

• stosowania antybiotyków w rolnictwie, hodowli i leczeniu zwierząt, mimo istniejących ograniczeń prawnych,
• nadużywania i niewłaściwego stosowania antybiotyków u ludzi, np. przepisywania ich w infekcjach wirusowych,
• samoleczenia – przyjmowania leków „na własną rękę”, w tym pozostałości po wcześniejszych terapiach,
• niestosowania się do zaleceń lekarza, przerywania terapii lub przyjmowania dawek w nieregularnych odstępach czasu.

W środowisku, w którym znajdują się antybiotyki, drobnoustroje ulegają naturalnej selekcji i mutacjom, pozwalającym im przeżyć mimo działania leków. Mechanizmy oporności mogą być przekazywane między różnymi gatunkami bakterii, także w organizmach ludzi i zwierząt. To sprawia, że zakażenia wywołane bakteriami opornymi stają się coraz trudniejsze w leczeniu, a czasem wymagają terapii ratunkowych lub skojarzonych. Zdarza się również, że dostępne antybiotyki są całkowicie nieskuteczne.

Konsekwencje zdrowotne, społeczne i ekonomiczne

Rosnąca antybiotykooporność prowadzi do:

• trudniejszych, a czasem niemożliwych do wyleczenia infekcji,
• zwiększonej liczby powikłań i zgonów,
• większego obciążenia systemu opieki zdrowotnej,
• wydłużenia hospitalizacji i wzrostu kosztów leczenia,
• negatywnego wpływu na życie pacjentów, ich rodzin oraz całych społeczeństw.

Szacuje się, że w 2021 roku bakteryjna oporność była bezpośrednią przyczyną 1,14 mln zgonów i przyczyniła się do 4,71 mln zgonów na świecie. Jeśli działania prewencyjne nie zostaną wzmocnione, liczby te mogą w kolejnych latach znacząco wzrosnąć.

Racjonalne stosowanie antybiotyków

Antybiotyki działają wyłącznie na bakterie. Nie leczą infekcji wirusowych takich jak grypa, RSV czy COVID-19. Aby zachować ich skuteczność na przyszłość:

Pacjent powinien:

• przyjmować antybiotyk tylko wtedy, gdy zaleci go lekarz,
• stosować lek w dawkach i czasie zaleconym w terapii.

Pacjent nie powinien:

• używać antybiotyków pozostałych po wcześniejszym leczeniu,
• przerywać terapii przy pierwszej poprawie samopoczucia,
• dzielić się antybiotykami z innymi osobami.

Równie ważna jest odpowiedzialna postawa lekarzy – decyzja o przepisaniu antybiotyku musi wynikać z oceny klinicznej i zaleceń medycznych, a nie z oczekiwań pacjenta. Presja na uzyskanie recepty w przypadku infekcji wirusowej znacząco nasila problem lekooporności.

Kontrola zakażeń – drugi filar ochrony

Ograniczanie szerzenia się drobnoustrojów obejmuje m.in.:

• badania przesiewowe,
• izolację pacjentów zakażonych bakteriami wieloopornymi,
• przestrzeganie zasad higieny i reżimów sanitarnych w szpitalach,
• racjonalne stosowanie antybiotyków również u zwierząt i w produkcji żywności.

Szczepienia ochronne i wzmacnianie odporności

Szczepienia odgrywają kluczową rolę w zmniejszaniu antybiotykoodporności, ponieważ:

• zapobiegają chorobom wymagającym antybiotykoterapii,
• zmniejszają ryzyko bakteryjnych powikłań infekcji wirusowych,
• ograniczają krążenie patogenów w populacji.

Zdrowy styl życia – aktywność fizyczna, właściwa dieta, higiena snu oraz unikanie używek – wzmacnia naturalną odporność i zmniejsza ryzyko infekcji, co przekłada się na rzadszą potrzebę stosowania antybiotyków.

„One Health” – jedno zdrowie

Walka z narastającą opornością na antybiotyki wymaga współpracy wielu sektorów: medycyny, weterynarii, rolnictwa, ochrony środowiska i administracji publicznej. To podejście, określane jako „One Health”, podkreśla, że zdrowie ludzi, zwierząt i ekosystemów jest ze sobą ściśle powiązane.

Więcej informacji na temat rozsądnego stosowania antybiotyków i profilaktyki zakażeń można znaleźć na stronie: antybiotyki.edu.pl